مطالعه کیفی مقایسه سیستم بورس اعزام به خارج دانشجویان دکترا در کشورهای درحال توسعه و توسعه یافته

زمینه : اعزام دانشجو به خارج به صورت برنامه ریزی شده، به خصوص برای تحصیل در مقطع دکترا، یکی از موضوعات بسیار مهمی است که در توسعه علمی کشورها نقش به سزایی داشته و بیش از دو قرن سابقه دارد. با این وجود و با توجه به تحولات بسیار سریع و عمیق مبانی توسعه علمی در چند دهه اخیر، نگاه به این مقوله به خصوص در کشورهای توسعه یافته تحول یافته است. هدف : در این مطالعه سعی شده است تا تفاوت های موجود در سیستم های بورس اعزام به خارج تعدادی از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه با یکدیگر مقایسه شود و به صورت مستند راهکارهایی برای ارتقای سیستم بورسیه اعزام به خارج کشور ارایه گردد. سؤالات اصلی این تحقیق در خصوص هدف اعزام دانشجو به خارج، طول مدت بورس، نحوه گزینش و مکانیسم های موجود برای ترغیب دانشجویان به بازگشت به کشورهایشان بعد از فارغ التحصیلی بود. روش کار : این مطالعه کیفی بوده و اطلاعات با بررسی منابع مکتوب، جستجوی سایت های اینترنتی و مصاحبه نیمه ساختار یافته با دانشجویان بورسیه دکترا از کشورهای مختلف (40 دانشجو از 16 کشور جهان) جمع آوری شد. اطلاعات به دست آمده، بعد از چندین مرتبه بازخوانی و رفع ابهام، دسته بندی و نتایج نگاشته شد. یافته ها : از جمله مهم ترین یافته های تحقیق این است که عموماً در کشورهای در حال توسعه، هدف از اعزام، تربیت نیروی متخصص و کسب مدرک است در حالی که در کشورهای توسعه یافته هدف های دیگری نیز دنبال می شود که مهم ترین آنها آشنا شدن با سایر فرهنگ ها و سبک های علمی و همچنین تحقیق برای یافتن نتایج ارزشمند در پاسخ به نیازهای موجود در طول تحصیل می باشد. از جمله تفاوت های مهم دیگر آن بود که در کشورهای توسعه یافته، اعزام دانشجو به خارج و بورس نمودن دانشجویان فرآیندی مشارکتی بوده و معمولاً چند کشور و یا سازمان مشترکاً هزینه های تحصیل و تحقیق دانشجویان را می پردازند، ولی در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران، این گونه مشارکت ها کمتر دیده می شود. نتیجه گیری : با توجه به نقاط قوت سیستم بورسیه و اعزام به خارج دانشجویان در کشورهای توسعه یافته، به نظر می رسد که برای حل مشکلات موجود در سیستم اعزام، بایستی اهداف آن تغییر یابد و با متحول نمودن سیستم، در شیوه گزینش دانشجویان مستعد، کاهش فرار مغزها و همچنین فعال نمودن بخش خصوصی در آموزش عالی برنامه ریزی صورت گیرد.